Hepimizin içinde susmak bilmeyen vıdıvıdıcı eleştirel bir iç ses var. Çoğumuz yeni bir şeyler denemeye karar verdiğimizde ortaya çıkan bu sinir bozucu düşüncelere çok aşinayız. Yeni bir işe başvurduğumuzda, yeni bir okula kayıt yaptırdığımızda, işimizde yeni bir göreve getirildiğimizde ya da birine yemeğe çıkma teklif ettiğimizde, bu yeniliği gerçekleştirmeyi başarıp bir “oh” çeksek bile, sonrasında yaşadığımız endişe ve kendimizden duyduğumuz şüphe, çok geçmeden yeni kaygıların su yüzüne çıkmasına sebep olur: Acaba bu işi gerçekten kotarabilir miyim? Bu okulda başarılı olabilir miyim? İşteki bu yeni görevin hakkını verebilir miyim? Ya da bu ilk randevuyu kendimi rezil etmeden atlatabilir miyim?
Değişim ve yenilik karşısında kaygı duymak elbette ki beklenebilir ve doğal bir şey. Mesele, endişemizin ve şüphemizin ne kadarının doğal, ne kadarının eleştirel iç sesimizin ürünü olduğu… Eleştirel iç sesimiz, içimizdeki düşmanı temsil eder ve kendimizi gerçekleştirmemiz karşısında çok ama çok ciddi bir tehdit olarak bulunur. İnsanın kendi içine dönmesine, güvensiz hissetmesine, aşırı özeleştiride bulunmasına, kendini reddetmesine, sınırlamasına, hedefe yönelik adımlardan geri çekmesine sebep olur.
Üstelik, bu eleştirel iç sesin yönelttiği saldırılar kişinin hayatının her yönünü etkiler: ruh halini, zihinsel durumunu, tutumlarını, yargılarını, kişisel ilişkilerini, eş seçimini, başkalarıyla ilişki kurma tarzını, okul veya kariyer seçimini ve hatta iş performansını bile…
Eleştirel iç ses, kişinin kendisine ve başkalarına yönelttiği negatif düşünce modelleri olarak tanımlanabilir. Bunun kökeninde bireyin sahiplendiği olumsuz davranış kalıpları bulunur. Bireyin kişiliğinin doğal ya da uyumlu olmayan, aksine, öğrenilmiş ya da dayatılmış bir katmanını temsil eder.
Eleştirel iç ses, bizimle konuşan gerçek bir ses olmaktan ziyade, hepimizde var olan ve hedeflerimize ulaşmamızı engelleyen, bizi sınırlayan düşünce ve tutumlar olarak deneyimlenir.
Bu sesle yaşamımızın çeşitli alanlarında sıklıkla karşılaşırız; mesela bize ilişkilerimizde fazla derinleşmememizi ya da kariyerimizde çok ileri gitmememizi söyler. Bu eleştirel iç ses acımasızca konuşmaktan da asla imtina etmez: Sen kim olduğunu sanıyorsun? Başarabileceğini mi sanıyorsun? Kimsenin umurunda değilsin! Bazen de son derece aldatıcı bir şekilde yatıştırıcı olabilir: Sen kendi başına çok iyisin. Yalnız çok daha mutlusun, vb. gibi…
Bu eleştirel iç ses genellikle bizi istediğimiz şeyin peşinden gitmekten alıkoyar ve kendimize zarar veren davranışlarda bulunmamıza neden olur.
Peki bu eleştirel iç sesle nasıl başa çıkabiliriz?
İşte uygulayabileceğiniz basit bir yol haritası:
1) Öncelikle o iş sesi dinleyin. Size ne anlatıyor? Kendinizi özellikle çok eleştirdiğiniz bir yanınızı seçerek ve sonra da bu eleştirilerin ne olduğuna dikkat ederek başlayabilirsiniz. Kişinin eleştirel iç sesiyle kendine yönelttiği saldırıların neler olduğunu fark ettikten sonra, bunlara üçüncü tekil şahısla cevap vermesi çok önemli. Naratif terapinin bir parçası olan kişiyi sorunlarından ayrıştırma yaklaşımından yola çıkarak, kendimi işe yaramaz hissediyorum yerine eleştirilen versiyonum kendini işe yaramaz hissediyor vb. gibi…
2) İkinci adım, bu sesin nereden geldiğini bulmak. İç sesten gelen bilgiyi bir kere sesli ifade ettikten sonra, kişi genelde saldırının kaynağı hakkında fikir sahibi olur. Eleştirinin içeriği ve tonu hakkında beklenmedik bir netliğe kavuşmaya başlar. Aslında tüm bu saldırıların oldukça “tanıdık” geldiğini fark eder. Çünkü eleştirel iç sesinin aslında çocukken kendisine karşı olan tutumları taklit ettiğini, aynı onlar gibi konuştuğunu görür.
3) Üçüncü ve son adım da bu eleştirel iç sese “cevap vermek”. Gerçek anlamda yüksek sesle cevap vermekten ve bu çarpıtılmış saçma sapan düşünceyi mantıklı bir cevapla çürütmekten bahsediyorum. Mesela eleştirel iç sesiniz hiçbir konuda başarılı olamayacaksın diyorsa kendinize daha evvel başarılı olduğunuz şeyleri hatırlatabilirsiniz. Bu cevabı verirken gerçekten nasıl olduğunuz, başka insanların nasıl olduğu ve sosyal yaşantınızla ilgili gerçekte neyin doğru olduğunu ifade etmek çok önemli. Mesela, dünyada mükemmel diye bir şey yok, hepimiz biliyorsuz ki kimse mükemmel değil ve olamaz da. Ben de değilim. Üstelik artık ilkokulda da değiliz; kimse bize karne vermiyor, vb. gibi bir cevapla karşılık verebilirisiniz…
Bundan sonrasında, iç sesinizle konuşup onu mantıklı cevaplarla çürütmenin hayatınızda nasıl olumlu yansımaları olduğunu takip etmenizde fayda var. Çünkü eleştirel iç sesinizin eylemlerinizi nasıl etkilediğini fark etmek, kendinizi sınırlayan davranışlarınızı değiştirmek istediğinizde oldukça yardımcı olur. Ayrıca, olumlu sonuçlar aldığınız görmek de inanılmaz bir motivasyon sağlar.
Eleştirel iç sesinize ne kadar karşı hareket ederseniz, yaşamımız üzerindeki etkisi o kadar zayıflar. Eğer yukarıdaki adımları takip edip eleştirel iş sese “cevabını vermeyi” öğrenirseniz, daha fazla gerçek kendiniz haline gelir, hedeflerinize ulaşabilir ve kendi kendinize dayattığınız sınırlamalardan özgür kalabilirsiniz.
mugeseyhanozturkdotcom.wordpress.com 